Muzea Watykańskie – Museo Pio Cristiano

Kolejnym punktem naszego cyklu spacerów po Muzeach Watykańskich jest Museo Pio Cristiano. Tym razem będzie poważnie i bardzo religijnie, w końcu to Muzeum Chrześcijaństwa. Zapraszamy!

 

Museo Pio Christiano mieści zbiór dzieł sztuki z tzw. starożytności chrześcijańskiej. Założone zostało – jak sama nazwa wskazuje – przez papieża Piusa IX (Pio) w roku 1854, czyli 2 lata po powołaniu Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej, do zadań której należało (i należy, gdyż wciąż istnieje) opieka oraz prowadzenie badań archeologicznych związanych z kulturą chrześcijańską. Początkowo muzeum to mieściło się w Pałacu Laterańskim. Dopiero w 1963 r., z woli papieża Jana XXIII, zbiory przeniesiono do Watykanu. Starano się zachować zachować porządek zgodnie z ikonograficznym motywem przewodnim.

W jego skład wchodzą dwie części zbiorów:

1. sekcja zawierająca zabytki archeologiczne, rzeźbiarskie oraz mozaikowe, w dużej mierze sepulkralne;
2. sekcja epigraficzna, dostępna tylko dla naukowców.

Omówimy zatem jedynie sekcję 1.

Ponieważ znajduje się tu bardzo duża ilość eksponatów, nie będziemy omawiać ich wszystkich, nie chcemy bowiem abyście w połowie przestali już czytać. Skupimy się na najważniejszych i najciekawszych dziełach. Będziemy również zwiedzać troszkę inaczej. Zamiast omawiać dzieła w kolejności ich ustawienia, skupimy je w grupach zgodnie z tematami ikonograficznymi. Zaczynamy!

 

1. Temat I – „Narodzenie Boże i Objawienie Pańskie”

   

 

W tym sektorze odnajdziemy głównie fragmenty sarkofagów zdobionych scenami biblijnymi.

 

• Sarkofag ze sceną Objawienia Pańskiego i wizją Ezechiela – to sarkofag dziecięcy, którego przód zdobią dwie sceny nawiązujące do zbawienia pochowanego w nim dziecka. Z lewej strony widzimy proroka Ezechiela i jego Wizję Wysuszonych Kości opisaną w Księdze Ezechiela. Kości te zaczynają pokrywać się mięśniami i skórą, tworząc jednolite ciała, w które wstępuje dusza, ożywają i wstają. Po prawej stronie widzimy scenę Objawienia. Oto Maryja siedzi na tronie, z małym Jezuskiem na kolanach. Przed nią Trzech Mędrców, którzy składają dary trzymając wielbłądy za uzdy. To bardzo częsty motyw dekoracyjny sarkofagów dziecięcych z racji tego, że w scenie tej Jezus też jest dziecięciem.

  

• Fragment architrawu z Chrystusem pomiędzy świętymi Piotrem i Pawłem – architraw to najniższa część belkowania podtrzymujący strop, spoczywający bezpośrednio na kapitelach kolumn. Fragment, który tu widzimy pełnił pierwotnie taką rolę, jednak w 1757 r. konserwator Bartolomeo Cavaceppi przekształcił go w pewnego rodzaju płaskorzeźbiony obraz. Widzimy tu siedzącego na tronie Jezusa trzymającego w rękach otwartą księgę (kodeks). Po jego bokach stoją pozdrawiający go (wiwatujący) święci Piotr i Paweł. Aureola na głowie Jezusa przekazuje nam informację o dacie powstania tego dzieła – koniec IV wieku naszej ery. Scena przedstawiająca Chrystusa Mistrza w otoczeniu uczniów symbolizować ma triumf wiary chrześcijańskiej w czasach cesarza Teodozjusza, który rządził w latach 379 – 395.

  

• Sarkofag typu „Bethesda” – odnaleziony został po koniec XVI wieku podczas budowy nowej Bazyliki św. Piotra i trafił w prywatne ręce. Po latach udało się odzyskać jedynie sam fronton. Został odrestaurowany w 1757 r. przez Bartolomeo Cavaceppi i trafił do zbiorów muzeum. Skąd nazwa „w typie Bethesda”? Wiąże się to ze sceną z Nowego Testamentu: „Chrystus uzdrawia paralityka nad Sadzawką Bethesda w Jerozolimie”. Ten epizod ukazany jest pośrodku reliefu. Pozostałe sceny troszkę się z głównym epizodem wiążą. Widzimy „Uzdrowienie dwóch niewidomych mężczyzn”, „Uzdrowienie kobiety cierpiącej na krwotok”, a także „Spotkanie Jezusa z Zacheuszem” oraz „Wjazd Jezusa do Jerozolimy”.

  

• Płyta nagrobna z pluteo – pluteo to rodzaj balustrady, często kamiennej, oddzielającej dwie części budynku. Widzimy tu jedną z marmurowych płyt pochodzącą prawdopodobnie z kościelnego pluteo, czyli jakiejś ścianki oddzielającej obszar dla wiernych od miejsca dla duchowieństwa. Pochodzi prawdopodobnie z okresu karolińskiego (VIII – IX wiek). Rozpoznajemy dwa krzyże pod łukami otoczone dzikimi zwierzętami.

  

 

2. Temat II – „Kolumny”

   

 

W tym sektorze zgromadzono sarkofagi lub ich fragmenty, które zawierają motyw kolumnowy. Kolumny otaczają postacie lub oddzielają od siebie różne sceny. Najczęściej przewijającymi się tematami w tej sekcji są „Męka Pańska” oraz „Zmartwychwstanie”.

 

• Sarkofag ze sceną pasyjną – pochodzi z około 350 r., odnaleziony został w katakumbach Domitylli przy via Ardeatina. Poszczególne sceny rozdzielone są skręconymi kolumnami. Z lewej widzimy Szymona Cyrenejczyka, przypadkowego przechodnia, którego rzymski żołnierz zmusza do niesienia krzyża. Tuż obok jest scena ukazująca „Koronację”. Zwróćmy uwagę, że nie jest to korona cierniowa! To raczej diadem wysadzany drogimi kamieniami! W ten sposób próbowano przekazać ludziom, że męka Chrystusa była bardzo chwalebna. Dwie sceny z prawej strony to „Postawienie Jezusa przed Piłatem” oraz „Piłat umywający ręce”. Pośrodku zaś widnieje krzyż z monogramem Chrystusa. To symbol zmartwychwstania.

  

• Sarkofag „drzewopodobny” w typie Anàstasis (Zmartwychwstania) – powstał około 350 r., pochodzi prawdopodobnie z pierwszej bazyliki św. Pawła, zbudowanej na zlecenie cesarza Konstantyna Wielkiego na grobie tegoż Apostoła. W tym przypadko poszczególne sceny oddzielane są od siebie poprzez tzw. elewację z drzew. W centrum ponownie widzimy Chrystogram Chi Rho (X i P – znak zmartwychwstałego Chrystusa), pod którym śpią dwaj żołnierze rzymscy. Wokół tej sceny widzimy inne elementy nawiązujące do „Męki Pańskiej”: „Cierpienia Hioba”, „Kain i Abel”, „Aresztowanie św. Piotra” czy „Męczeństwo św. Pawła”.

  

• Sarkofag z „Traditio Legis” – Front to jedyna część, jaka zachowała się po tym pięknym sarkofagu. Odrestaurował ją w połowie XVIII w. Bartolomeo Cavaceppi. W 1756 r. kupił ją Francesco Vettori na potrzeby otwierającego się wówczas Muzeum Chrześcijaństwa papieża Benedykta XIV. Widzimy tutaj pięć nisz tworzonych przez kolumnadę z jońskimi bazami i kompozytowymi kapitelami. W centrum umieszczono scenę „Przekazanie Prawa Prymatu” („Traditio Legis”). Dwie nisze po prawej stronie ukazują sceny: „Ukazanie się Jezusa Apostołom” oraz „Umywanie rąk”. Po lewej zaś „Obmywanie nóg” oraz „Aresztowanie św. Piotra”.

  

• Sarkofag Agape i Crescentianus – powstał mniej więcej w połowie IV wieku, odnaleziony został w 1841 r. na wzgórzu watykańskim, w okolicy starego papieskiego dworca kolejowego. Fronton dzielony jest przez kolumnadę z naprzemiennie ustawionymi łukami i ostrołukami. Pomiędzy kolumnami umiejscowiono różne sceny biblijne: „Ofiara Izaaka”, „Mojżesz otrzymujący Tablice Prawa”, „Uzdrowienie niewidomego”, „Zapowiedź zaparcia się św. Piotra”, „Uzdrowienie krwawiącej kobiety”, „Rozmnożenie chleba” oraz „Św. Piotr chrzci współwięźniów”. Na górze widzimy: po lewej stronie „Trzech młodych Żydów w piecu”, po prawej zaś: „Grzech pierworodny”. Tablica trzymana przez dwa amorki informuje nas, że sarkofag przygotował Crescentianus dla swojej zmarłej żony Agape. Ponadto wyczytamy tam, że Crescentianus został także w nim pochowany, po przeżyciu 100 lat.

  

• Sarkofag ze sceną przejścia przez Morze Czerwone – na jego frontonie widzimy ową scenę z Księgi Wyjścia. Łatwo dostrzeżemy armię faraona z nim samym pędzącym w rydwanie, która ściga uchodzących Żydów. Rozstąpione Morze Czerwone zostało spersonifikowane (postać pod koniem). Widzimy również Mojżesza trzymającego w ręce laskę, przy pomocy której zalewa falami morskimi prześladowców. Przed nim ocalali Żydzi, wśród których rozpoznamy Maryję – siostrę Aarona, śpiewającą hymn dziękczynny.

  

 

3. Temat III – „Przedstawienia dwupoziomowe”

   

W tym miejscu zapoznamy się z sarkofagami o podwójnym płaskorzeźbieniu

 

• Sarkofag dogmatyczny – to wielki sarkofag wykonany prawdopodobnie dla wybitnego przedstawiciela Kościoła, który pochowany został około roku 340 w bazylice św. Pawła za Murami. Jego nazwa pochodzi od trzech postaci zlokalizowanych po lewej stronie górnego poziomu. Scena ta przedstawia „Stworzenie Ewy”, a owe trzy postacie reprezentują Trójcę Świętą. To prawdopodobnie pierwsze w historii przedstawienie dogmatu o Trójcy Świętej! Dzięki temu możemy datować ów sarkofag. Powstał on na pewno po roku 325, czyli po soborze nicejskim, gdyż to tam sformułowano pierwsze „Credo trinitario”. Zwróćmy uwagę, że sarkofag prezentuje sceny z obu Testamentów. W centralnej części górnego poziomu, w tondzie, umieszczono portrety zmarłych, które nie zostały ukończone. Po stronie prawej dostrzegamy trzy cuda: „Wesele w Kanie Galilejskiej”, „Rozmnożenie chleba i ryb” oraz „Wskrzeszenie Łazarza”, częściowo zniszczone. W dolnej części znajdują się sceny związane ze św. Piotrem: „Przepowiednia zaparcia się św. Piotra”, „Aresztowanie św. Piotra” oraz „Cud Źródła”. W centrum dolnej części widzimy „Daniela pośród lwów” – to zapowiedź męki i zmartwychwstania Chrystusa oraz nadzieja na zbawienie.

  

• Sarkofag dwóch braci – kolejny przykład monumentalnej sztuki sepulkralnej. Powstał około połowy IV wieku. Również pochodzi z bazyliki św. Pawła za Murami. Niedawno przeszedł renowację, która wykazała, że biały marmur, z którego jest wykonany, mógł być pierwotnie złocony. Uważa się, że jest to grobowiec braci, gdyż portrety zmarłych przedstawione w centralnie umieszczonym tondo w kształcie muszli są do siebie bardzo podobne. Najpewniej sarkofag przygotowywany był dla małżeństwa, gdyż widać, że portret po lewej stronie był szybko zmieniany z damskiego w męski i przystosowywany do pochówku dwóch mężczyzn. Fronton zdobiony jest kilkoma standardowymi scenami: „Zmartwychwstanie Łazarza”, „Przepowiednia zaparcia się św. Piotra”, „Przekazanie Tablic Prawa Mojżeszowi”, „Ofiara Izaaka”, „Postawienie Jezusa przed Piłatem”, „Piotr chrzci strażników”, „Daniel wśród lwów”, „Św. Piotr nawraca żołnierzy”, „Przywrócenie wzroku niewidomemu” oraz „Rozmnożenie chleba i ryb”.

  

• Płyta grobowa z lokulusa Sewery – to mała płyta pochodząca z przełomu III i IV wieku z katakumb Priscilli przy via Salaria. Prawdopodobnie zamykała lokulus (wnękę, do której składano ciało w katakumbach) jakiegoś dziecka o imieniu Severa Napis „SEVERA INDE OVI VAS” znaczy „Severo, żyj w Bogu!” Po lewej stronie umieszczono portret dziewczynki, która w rączkach trzyma zwój – symbol mądrości. Po prawej zaś widzimy jedno z najstarszych w historii sztuki przedstawień Trzech Króli, których Gwiazda Betlejemska prowadzi wprost przed oblicze Maryi trzymającej w dłoniach Jezuska, który wyciąga rączki po prezenty. Za tronem stoi prorok Bàlaam wskazując na gwiazdę. To znak spełniającego się proroctwa: „Gwiazda wzejdzie z Jakuba, a berło powstanie z Izraela”.

  

• Płyta grobowa z lokulusa Asellusa – zamykała niszę, w której pochowano dziecko o imieniu Asellus. Zmarło ono przed ukończeniem 7 lat, pochowane zostało w katakumbach św. Hipolita przy via Tiburtina. Epitafium po prawej stronie napisane jest niepoprawną łaciną z końca IV wieku. Po lewej widzimy portrety świętych Piotra i Pawła oraz chrystogram.

  

• Monogram chrystograficzny – była to część frontonu sarkofagu. W 1757 r. Bartolomeo Cavaceppi wyciął ten fragment z frontu, który był już trochę uszkodzony. O Chrystogramie mówiliśmy już wielokrotnie podczas naszych spacerów. Znak ten związany jest z legendą Konstantyna Wielkiego, który ponoć ujrzał go przed bitwą, jaką miał stoczyć z Maksencjuszem. Symbol ten rozpowszechnił się później wśród chrześcijan, którzy bardzo chcieli wierzyć, że po marnym życiu na ziemi czeka ich życie w chwale po śmierci. Na płycie widzimy dodatkowo dwie litery alfabetu greckiego: alfa i omega, symbole początku i końca. Zgodnie z Księgą Objawienia Chrystus jest bowiem „początkiem i końcem wszystkiego”, jest „Słowem na początku i Sędzią na końcu”.

  

• Fragment sarkofagu z Chrystusem i Ewangelistami na łodzi – to część wieka (płyty grobowej) sarkofagu z początku IV wieku. Aż do 1851 r. płyta wisiała na ścianie jednego z domów w miejscowości Spoleto. Do Muzeów Watykańskich trafiła w 1931 r. jako dar Natalii Ferraioli, po śmierci jej ojca – znanego archeologa – Giovanni Battista de Rossi. Na płycie widzimy bardzo popularną scenę w sztuce wczesnochrześcijańskiej. To scena morska, łódź, a na niej Jezus i Ewangeliści. Był to symbol bezpiecznej podróży między życiem a śmiercią, symbol bezpiecznego przejścia w zaświaty. Ale nie tylko. W tym przypadku scena jawi się jako alegoria Kościoła. Tym Kościołem jest łódź z Jezusem na czele, wioślarzami zaś Ewangeliści – oni nim kierują, oni głoszą zbawcze Słowo Boże.

  

 

4. Temat IV – „Cmentarz Ciriaca”.

   

 

W tej części prezentowane są eksponaty i mozaiki, które niegdyś zdobiły Cmentarz Ciriaca w katakumbach Św. Wawrzyńca w Rzymie.

 

• Późnośredniowieczny fresk z figurami Świętych – to dar burmistrza Rzymu Francesco Rutelli dla papieża Jana Pawła II, który otrzymał go w 1998 r. Fresk ten odnaleziono w 1890 r., gdzieś na zboczu wzgórza Colle Oppio. Widzimy na nim dwóch świętych w aureolach, ubranych w tunikę i paliusz. Ten po lewej trzyma w ręce księgę z pierwszymi słowami wersetu z Biblii („Początkiem mądrości jest bojaźń Pana”). W ręce, której nie widać trzymał on prawdopodobnie koronę cierniową.

  

• Mozaikowe clipea – Clipeo to portret wpisany w okrąg. Dwie mozaiki zostały zakupione przez papieża Benedykta XV w 1918 r. Odnaleziono je sporo wcześniej, bo w wieku XVII, podczas przenoszenia relikwii na cmentarz Ciriaca. Pierwotnie mozaiki zdobiły prawdopodobnie ścianę prywatnej cubiculum (to rodzinna sala grobowa). Towarzyszyło im epitafium, które zaginęło, ale znamy jego brzmienie: „Flavius Iulius Iulianus, swojej zmarłej żonie Simplicia Rustica”. Wykonane zostały jeszcze za życia kobiety.

  

• Inskrypcja Mandroniusa – to ołowiana tabliczka z IV w., znaleziona w 1852 r. w Rzymie, tuż przy moście Ponte Sisto. Inskrypcja głosi: „To, co ludzie z Carnuntes oferują tym świętym murom, nie oślepia złotem ani klejnotami, lecz napisem; w rzeczywistości to, co świeci dla czcigodnego imienia Mandroniusa, jest bardziej podziwiane niż dar Hydaspesa”. Rozwińmy tą myśl. Hydaspes to rzeka w Indiach, bardzo często wzmiankowana w poematach jako miejsce baśniowych skarbów. Chrześcijański charakter tej inskrypcji podkreśla umieszczony na górze chrystogram. Inskrypcja odnosi się do prezentu galijczyków z Carnuntes (okolice dzisiejszego Lyonu) złożonego ku czci bliżej nam nieznanego Mandroniusa.

  

• Dzwon z Canino – to dzwon z brązu odnaleziony w miejscowości Canino, koło Viterbo. Charakteryzuje się niewielkim rozmiarem oraz wydłużonym, jajowatym kształtem, bardzo charakterystycznym i typowym dla dzwonów z czasów wczesnego średniowiecza. Do tej pory za najstarszy na świecie zachowany dzwon uznaje się ten odnaleziony w Azji, w pobliżu Babilonu – pochodzi z IX wieku. Może to być jednak błędne założenie, bowiem dzwon, na który teraz patrzymy jest najprawdopodobniej aż 100 lat starszy!!! Przyjrzawszy się dobrze, odnajdziemy dwa trójkątne otwory, pod którymi znajdują się krzyże – służą do poprawy akustyki. Wzdłuż podstawy dzwonu wygrawerowano tekst, częściowo już dziś niewidoczny: „Vivenzio…ku czci Pana Naszego Jezusa Chrystusa i św. Michała Archanioła”. W kościołach dzwonów używano już od VI wieku, a najstarsze europejskie wzmianki o nich pochodzą z V wieku.

  

 

5. Temat V – „Fryz ciągły”.

   

 

Tutaj prezentuje się sarkofagi bądź ich fragmenty, zdobione scenami ułożonymi w sposób ciągły jedna po drugiej.

 

• Sarkofag Sabinusa – pochodzi z około 320 r. Jak głosi inskrypcja, grobowiec wykonano na zlecenie kobiety, dla jej męża Sabinusa, który zmarł na krótko przed ukończeniem 45-go roku życia. Prawdopodobnie użyto już istniejącego sarkofagu, gdyż stojąca pośrodku fryzu kobieta świadczy, że grobowiec pierwotnie przeznaczony był dla kobiety właśnie. U góry widzimy sceny polowania na dzika, na dole sceny z Nowego Testamentu oraz z opowieści apokryficznych: „Cud w Kanie Galilejskiej”, „Aresztowanie św. Piotra”, „Św. Piotr chrzci strażników więziennych”, „Uzdrowienie niewidomego”, „Rozmnożenie chleba i ryb”, „Wskrzeszenie Łazarza”.

  

• Sarkofag z przedstawieniami biblijnymi – odnaleziony przed rokiem 1650 w katakumbach św. Sebastiana. To piękny sarkofag wykonany z marmuru, zdobiony scenami z Biblii. Patrząc od lewej widzimy „Adama i Ewę”, dalej „Cud w Kanie Galilejskiej”, „Uzdrowienie niewidomego”, „Ezechiel i kości powracające do życia”, „Przepowiednia zaparcia się św. Piotra”, „Ofiara Izaaka”. Do tego dołączają dwa epizody apokryficzne „Aresztowanie św. Piotra” i „Święty Piotr chrzci strażników”. Wprawne oko dostrzeże również „Trzech młodych Żydów wrzuconych do pieca przez króla Nabuchodonozora”, „Noe w Arce” i „Daniel wśród lwów”. Właścicielką sarkofagu w XVII wieku była markiza Angelelli, Watykan zakupił go w 1854 r.

  

• Sarkofag Crescensa – do naszych czasów dotrwał tylko pięknie zdobiony front i fragment pokrywy. To jednak wystarczy, aby wyobrazić sobie jak wspaniale musiał wyglądać cały sarkofag. Fragment inskrypcji wskazuje, że wykonano go dla jakiegoś Crescensa. Jednak podobnie jak w kilku innych przypadkach tak i tutaj mamy do czynienia z przerobieniem sarkofagu „kobiecego” w „męski”. Świadczy o tym centralnie umiejscowiona postać rozmodlonej kobiety. Wokół niej przedstawiono cuda Jezusa oraz sceny apokryficzne św. Piotra.

  

• Front sarkofagu ze scenami biblijnymi – Sarkofag odnaleziono w bazylice S. Sebastiano przy via Appia Antica. Wykorzystano go wtedy do pochówku jednego z kardynałów w bazylice S. Maria Maggiore. Do czasów dzisiejszych ostał się jedynie ten fragment. Piękna płaskorzeźba ukazuje „Historię Zbawienia”, począwszy od „Wygnania z Raju” przez „Cuda Jezusa”, po „Wjazd Jezusa do Jerozolimy”.

  

• Sarkofag dziecięcy – to mały grobowczyk przeznaczony dla noworodka, wykonany w IV w. Otwory w nim wykonane świadczą, że po odnalezieniu wykorzystywany był jako niecka jakiejś fontanny. Płaskorzeźba zdobiąca front symbolizuje wiarę ówczesnych chrześcijan w zbawienie po śmierci. W centrum widzimy modlącą się dziewczynkę (trochę duża jak na noworodka), otwierającą szeroko ramiona, oddającą się Bogu. Po obu jej stronach dwóch świętych wita ją już w zaświatach. Skrajnie po bokach umieszczono dwie sceny przedstawiające dwa cuda Jezusa: „Rozmnożenie chleba i ryb” oraz pierwszy cud wskrzeszenia – „Wskrzeszenie syna wdowy z Nain”. W czasach starożytnych wskaźnik śmiertelności wśród noworodków oraz niemowląt był bardzo wysoki. Stąd takich sarkofagów było mnóstwo. Wiele z nich zdobiono sceną wskrzeszenia syna wdowy, albowiem w owej wdowie matki zmarłych dzieci widziały siebie wierzącą, że także ich dziecko powstanie z martwych.

  

 

6. Temat VI – „Strigilatura”

   

 

Tutaj zobaczymy sarkofagi zdobione swego rodzaju falistymi rowkami przypominającymi literę „S”

 

• Sarkofag ze sceną wyparcia się św. Piotra – odnaleziono go w okolicy IV mili czyli na wysokości skrzyżowania via Appia Antica z via Appia Pignatelli. Wewnątrz znajdował się wciąż szkielet kobiety! Zdobiony jest dwoma strigilowanymi panelami. W centrum jawi nam się Jezus, który przepowiada św. Piotrowi, że ten wkrótce się go wyprze: „Zaprawdę, powiadam Ci: jeszcze tej nocy, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz”. U stóp Piotra widzimy owego koguta. Na płaskorzeźbionej pokrywie przedstawiono zaś „Adama i Ewę”, „Kuszenie Ewy” oraz cykl scen z życia Jonasza. Pośrodku miejsce na inskrypcję, której prawdopodobnie nie wykonano.

  

• Sarkofag z przedstawieniem chrztu Chrystusa oraz bankietu – po lewej stronie rozpoznajemy scenę „Chrzest Chrystusa w wodach Jordanu”. Po prawej zaś scena bankietu. Oto widzimy półkolisty stół suto zastawiony jadłem w postaci ryb i chleba – scena stanowi odniesienie do cudownego rozmnożenia jadła przez Jezusa.

  

• Sarkofag Ludovisi – wielki sarkofag powstały w 320 r. Pole centralne pozbawione jest typowych wizerunków zmarłych. Zamiast tego widzimy…scenę weselną, gdzie para młoda (w tej roli zmarli małżonkowie) ściska sobie dłonie w obecności Erosa i Psyche. Poniżej małych rozmiarów scenka z przedstawieniem dwóch amorków, które dopingują walczące ze sobą koguty – symbole zwycięstwa i klęski. Panele boczne zdobią standardowe sceny biblijne i apokryficzne: „Ezechiel i kości powracające do życia”, „Uzdrowienie niewidomego”, „Wskrzeszenie Łazarza”, „Św. Piotr chrzci strażników”.

  

• Sarkofag trójpostaciowy – to duży, wykonany z marmuru sarkofag zachowany w stanie nietkniętym. Dwa strigilowane panele flankowane są przez trzy postacie. W centralnej części widzimy przedstawienie zmarłej, z ramionami uniesionymi do modlitwy. U jej stóp paw – symbol życia wiecznego po śmierci (dawniej wierzono, że mięso pawia jest niezniszczalne). Twarz kobiety nie została ukończona. Po lewej stronie widzimy św. Piotra w więzieniu, w chwili gdy ze ściany wytryskuje cudowne źródełko z wodą, którą za chwilę będzie chrzcił strażników. Po prawej zaś sam Jezus Chrystus podczas przemiany wody w wino.

  

• Sarkofag z Orfeuszem – powstał około 300 roku, odnaleziono go w Ostii podczas wykopalisk w XIX wieku. Zachował się jedynie fragment oryginału. Na rancie widzimy fragment inskrypcji: „słodka święta dusza”. Po lewej stoi rybak trzymający dopiero co złowioną rybę, która jeszcze miota się na żyłce. Pośrodku zaś przedstawienie pogańskie. To Orfeusz śpiewający czarującą pieśń. Miał symbolizować Odkupienie!

  

 

7. Temat VII – „Dobry Pasterz”

   

 

Prezentowane są tu dzieła sztuki wczesnochrześcijańskiej charakteryzujące się innym niż znany dzisiaj przedstawieniem Jezusa – tu jako młodzieniec niosący na barkach baranka – Dobry Pasterz.

 

• Statua „Dobry Pasterz” – to najbardziej znane na świecie przedstawienie motywu Dobrego Pasterza. Motyw wiąże się z przypowieścią o zagubionej owcy. Jezus – młody chłopiec bez brody, o bujnych kręconych włosach trzyma na swych barkach małego baranka. Twarz jego bardzo przypomina przedstawienia Apollina – pogańskiego boga urody i piękna.

  

• Sarkofag z Jonaszem – sarkofag pochodzący z około 300 r., odnaleziony pod koniec XVI w. podczas budowy nowej Bazyliki św. Piotra. To jedno z najpiękniejszych przedstawień „Historii Jonasza”. Po lewej widzimy marynarzy wyrzucających świętego Jonasza ze statku, aby nakarmić nim morskiego potwora (tak wyobrażano sobie wieloryba). Po stronie prawej potwór wypluwa św. Jonasza. Powyżej zaś święty odpoczywa w cieniu wielkiego drzewa. Łatwo dostrzeżemy wplątane w tą opowieść inne sceny: „Arkę Noego”, „Wskrzeszenie Łazarza”, „Aresztowanie św. Piotra”, „Św. Piotr chrzci strażników”.

  

• Sarkofag z trzema Pasterzami – duży sarkofag pochodzący z końca IV wieku, odnaleziony w katakumbach Pretestato przy via Appia Antica. Skrzynia rzeźbiona jest z czterech stron co oznacza, że sarkofag musiał stać w centralnej części mauzoleum. Część frontalna przedstawia trzech pasterzy z barankami na barkach, wokół których kręcą się amorki zbierające winogrona. Ciekawym jest fakt zdobienia chrześcijańskiego grobowca scenami bukolicznymi (sielankowymi).

  

• Sarkofag z via Salaria – został wykonany około roku 260 i jest jednym z najpiękniejszych sarkofagów z tego okresu. III wiek to czas kiedy sztuka chrześcijańska wciąż mocno związana jest z tradycją nie mającą charakteru religijnego. Przykładem takiego połączenia jest właśnie ten sarkofag. Widzimy tu z jednej strony „kriofora” („nosiciela barana”), czyli pasterza z barankiem na ramionach – wtedy nie był to symbol Jezusa tylko beztroskiego sielankowego życia. Widzimy jednak także rozmodloną kobietę – typowy symbol wczesnochrześcijańskiej sztuki. W tamtych czasach chrześcijanie pomału i stopniowo nadawali nowe znaczenie starym symbolom. I tak „kriofor” stał się Jezusem Dobrym Pasterzem.

  

• Sarkofag z wielkimi postaciami– pochodzi z około 300 roku. Odnaleziony został przy via Prenestina w 1818 r. Widzimy tu wielką scenę polowania – znowu motyw bukoliczny, symbol życia grobowego jako wolnego od wszelkich trosk. Po bokach stoją wielkie postacie: z lewej Dobry Pasterz, z prawej rozmodlona kobieta. Dlatego uważa się, że pochowano w nim chrześcijanina. Nie jest to jednak wcale takie pewne.

  

 

8. Temat VIII – „Żydzi”

   

 

W tej części znajduje się lapidarium żydowskie – jedna z najważniejszych watykańskich kolekcji starożytnych inskrypcji żydowskich, przeniesiona z Pałacu Laterańskiego do Watykanu w 1963 r. Prawie wszystkie inskrypcje (200 sztuk) odnalezione zostały podczas wykopalisk na terenie katakumb żydowskich w Rzymie, w dzielnicy Monteverde przy ulicy via Portuense. To prawdziwa kopalnia wiedzy na temat rzymskiej społeczności żydowskiej w III i IV wieku.

Nie będziemy przynudzać i opowiadać o każdej tablicy. Wybierzemy jedynie kilka z nich.

 

 

• Inskrypcja Primitivy – marmurowa płyta powtórnie użyta w kościele Ss. Quaranta Martiri na Zatybrzu. Była to płyta zamykająca lokulus. Inskrypcja głosi standardową formułę: „Tu leży…”. Wymienione zostało imię Primitiva, która pochowana została wraz ze swym krewnym Euphrenonem. Kończy się ona słowami: „W pokoju niech będą odpoczywać”. Po bokach widzimy symbole żydowskie: menory, amfory na oliwę, gałązkę cedrową oraz gałązkę palmową – typowe elementy święta sukkot.

  

• Inskrypcja Salutii – również ta płyta stanowiła zamknięcie niszy w katakumbach na Monteverde. Epitafium zawiera imię zmarłej – Salutia. Pisane jest po łacinie. Widzimy również fragment menory, po jej prawej stronie zaś Tora – częściowo rozwinięta.

  

• Inskrypcja Ioustosa – płyta zamykała niszę małego lokulusa czyli grobowczyka dziecięcego. Napis to wzruszająca inwokacja, którą wygłasza przybrany ojciec dziecka, niejaki Teodotos. Płacze on, że nie może pochować dziecka w złotym grobie, bo go na to nie stać. Modli się do Boga: „Panie, osądź sprawiedliwie moje dziecko Ioustosa, niech spoczywa w pokoju”.

  

• Inskrypcja Ioudasa – płyta zamykała niszę grobową noworodka. Dziecko zmarło w wieku 7 miesięcy. Miało na imię Ioudas co znaczy Judasz. Inskrypcja jest standardowa: „Tu leży…”, flankowana symbolami żydowskimi: siedmioramiennymi kandelabrami, amforą z oliwą, gałązką palmową. Ponadto widzimy tu trzy ptaki, których znaczenia nie udało się wyjaśnić.

  

• Inskrypcja Reginy – marmurowa płyta grobowa, która była pocięta i ponownie wykorzystana. Inskrypcja zawiera napis grobowy z imieniem zmarłej – Regina. Tekst wychwalający zmarłą, pisany był przez jej męża. Widzimy tu słowa: „Regina została ponownie przeznaczona do powrotu do światła, może mieć nadzieję, że zmartwychwstanie w obiecanej wieczności…”. Tak poetycki język łaciński wzbudził wątpliwości historyków sztuki, czy aby na pewno pochowano za tą płytą Żydówkę. Myślę jednak, że nie powinniśmy mieć wątpliwości. W inskrypcji użyto bowiem słów: „przestrzeganie Prawa”, co było typową cechą żydowskiego kultu religijnego.

  

 

 

Na tym zakończmy ten jakże długi spacer po jakże niewielkim muzeum Pio Cristiano. Do usłyszenia podczas odwiedzin kolejnego zakątku Muzeów Watykańskich!

——————————-
Podoba Ci się Spacerownik po Rzymie? Postaw nam kawę, przy kawie teksty szybciej się piszą 😜

 

 

 

 

Bibliografia:

 

• Janusz Frankowski, Prorok bezlitosnej kary, Warszawa 2001;
• Tadeusz Mieszkowski, Waldemar Chrostowski, Przewodnik po Biblii, Warszawa 1996;
• Ludwig Traube, Nomina sacra, München 1907;
• Elżbieta Jastrzębowska, Sztuka wczesnochrześcijańska, Warszawa 2008;
• Henri Stern, Sztuka bizantyjska, Warszawa 1975;
• Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Ewangelia św. Mateusza, 2002;
• Michał Pietrzykowski, Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983;
• Francesco Clementi, Città del Vaticano, Bologna 2009;
• Gianfranco Ravasi Monsignore, Le meraviglie dei musei vaticani, Milano 2014.