Muzea Watykańskie – Museo Chiaramonti cz.2

Kontynuujemy spacer po Museo Chiaramonti. Dzisiaj zwiedzimy jego trzecią część – Braccio Nuovo.

 

Jak zapewne pamiętacie, w poprzednim wpisie opowiedzieliśmy jak dzieła sztuki wróciły z Francji do Watykanu. Ich powrót wymusił na papieżu reorganizację zbiorów. Przy okazji wybudowano nowe ramię, w którym umieszczono rzeźby. Budowy tej podjął się architekt Raffaele Stern. Po jego śmierci w 1820 r. nadzór nad pracami przejął Pasquale Belli, który ukończył budowę w roku 1822. Po akceptacji nowego obiektu przez Komisję Sztuk Pięknych, której przewodniczącym był wspominany poprzednio Antonio Canova, dokonało się uroczyste otwarcie galerii zwanej Braccio Nuovo (Nowe Ramię). Galeria ma długość 68 metrów i szerokość 8 metrów. W ścianach mieści się 28 nisz wypełnionych posągami.

Poznajmy najważniejsze z nich:

 

• Nr 5 – Kariatyda – jest to replika oryginału przedstawiającego Atenę z Akropolu. Głowę wykonał znany duński rzeźbiarz Bertel Thorvaldsen;

  

• Nr 11 – Sylen z niemowlęciem Dionizosem – Posąg rzymski z II wieku stworzony na podstawie oryginału z IV w. p.n.e., który wykonał nadworny rzeźbiarz Aleksandra Wielkiego – Lizyp z Sykionu. Posąg ten odkryto w 1569 r. w Ogrodach Salustiusza. Przedstawia mit: oto Sylen otrzymuje od Zeusa nakaz ukrycia małego Dionizosa, jego syna z nieprawego łoża. Ukrycia tak dobrze, by wściekła Hera (żona Zeusa) nigdy go nie odnalazła.

  

• Nr 14 – August z Prima Porta – zwany też „Augustem z Prima Porta”lub Augusto Loricato (August Opancerzony – Lorica była formą zbroi legionistów, pancerza złożonego z żelaznych pasów). Ten marmurowy posąg odnaleziony został 20 kwietnia 1863 r. dość daleko od centrum Rzymu, w willi żony cesarskiej – Liwii – w Prima Porta. Powstała około 20 r. p.n.e., na pewno nie wcześniej, być może odrobinę później. Za późniejszym datowaniem (na 8 r. p.n.e.) opowiadają się niektórzy historycy sztuki twierdząc, że wykonano go na zlecenie cesarza Tyberiusza (adoptowanego syna Augusta), który po śmierci ojczyma podarował posąg swojej matce Liwii. Przyjrzyjmy się dokładniej cesarzowi. Ubrany jest w tunikę, na której nosi loricę (pancerz). Cesarska lorica była skórzana, zawierała jednak metalowe wstawki. Widzimy na niej płaskorzeźby związane z historią i ideologią Augusta: u góry dwa sfinksy, poniżej Caelus – rzymski bóg nieba oraz bóg Słońca – Sol – w rydwanie, a obok Luna – bogini Księżyca, trzymająca w ręce pochodnię i Aurora – bogini poranka, trzymająca w rękach dzban porannej rosy, w części centralnej budząca wyobraźnię scena historyczna – oto król Partów zwraca cesarzowi Oktawianowi Augustowi (przedstawionemu tu jako bóg wojny, bóg mściciel Mars Utor) orły legionów zdobyte w bitwie pod Carrhae, która odbyła się 9 czerwca 53 r. p.n.e. Po bokach widzimy dwie płaczki, które mają symbolizować pokonany lud, pod sceną ukazani są bóg Apollo i bogini Diana, na samym dole widzimy boginię płodności – Tellus – z rogiem obfitości. To symbol pomyślności, który ma dać podbitym ludom pewność, że pod rządami Rzymu będą żyli w dostatku. Wokół bioder Augusta owinięty jest płaszcz (paludamentum) – symbol władzy nad armią. Ów płaszcz dodatkowo przerzucony został przez lewe przedramię. Prawą rękę wznosi ku górze. Prawdopodobnie trzymał w niej włócznię, która nie zachowała się do naszych czasów. Przy prawej nodze dostrzegamy małe, uskrzydlone dziecię dosiadające delfina. Toż to mały Kupidynek. Delfin zaś symbolizuje Wenus, a ponieważ niejako wynurza się z wody, w rzeczywistości symbolizuje narodziny tejże bogini. W ten sposób podkreślono chwalebne pochodzenie cesarza. Należał on przecież do rodu Juliuszów, a sam Gajusz Juliusz Cezar twierdził, że jego ród wywodzi się od Wenus. W 1933 roku, wzorując się na tej właśnie rzeźbie, wykonano brązowy posąg cesarza, ustawiony na via dei Fori Imperiali przed Forum Oktawiana Augusta.

  

• Nr 23 – Skromność – posąg odnaleziony w Villa Mattei. Uważa się, że jest to personifikacja Skromności, choć nie wszyscy naukowcy się z tym zgadzają. Niektórzy uważają, że statua przedstawia Mnemosyne, tytanidę, córkę Urosa i Gai, matkę 9 muz olimpijskich. Jej imieniem nazwano jedną z planetoid (Mnemosyne) oraz motyla niepylak mnemozyna.

  

• Nr 30 – Pawie ze złoconego brązu – Wykonane były na potrzeby ozdoby Mauzoleum Hadriana stanowiąc symbol nieśmiertelności. Później przez długi czas stały w portyku przed bazyliką św. Piotra stanowiąc część Cantaro czyli fontanny do ablucji, na środku której wznosiła się szyszka z brązu stojąca dziś na dziedzińcu Muzeów Watykańskich. W 1608 r. pawie przeniesiono do Cortile della Pigna, a później, aby chronić je przed warunkami atmosferycznymi umieszczono je w obecnej lokacji.

  

• Nr 43 – Posąg Selene – kopia rzeźby greckiej pochodząc a z czasów cesarza Hadriana. Selene była grecką boginią Księżyca, w Rzymie utożsamiana z Luną. Wedle wierzeń nocą przemierzała ciemne niebo w swym rydwanie. Podróż rozpoczynała na Wschodzie i kończyła na Zachodzie.

  

• Nr 64 – Posąg Demostenesa – rzymska kopia oryginału z 280 r. p.n.e. autorstwa Polieucto. Autor wykonał oryginał na zlecenie Aten. Zdobił on ateńską agorę.

  

• Nr 67 – Ranna Amazonka – oryginał wykonał Kresilas w V w. p.n.e. My oglądamy jednak rzymską kopię tego dzieła. Co ciekawe, ramiona oraz stopy tej rzeźby wykonał znany nam już Bertel Thorvaldsen.

  

• Nr 74 – Popiersie cesarza Hadriana – Hadrian jako pierwszy cesarz nosił brodę. Zapoczątkował modę, która trwała aż do czasów cesarza Konstantyna Wielkiego. Niektórzy twierdzą, że chciał w ten sposób upodobnić się do greckich filozofów. Cóż, być może. Choć bliższa prawdy wydaje się być informacja, że podczas jednej z bitew został cięty mieczem w policzek i brodą zakrywał ową bliznę.

  

• Nr 76 – Posąg Junony – dzieło wykonane w typie Junony Borghese z Kopenhagi, przypisywane Alkamenesowi (V w. p.n.e.). Junona jak wiemy była żoną Jowisza, boginią odpowiedzialną za opiekę nad kobietami, nad życiem seksualnym oraz boginią macierzyństwa. Była jedną z tzw. Trójcy Kapitolińskiej – wraz z Jowiszem i Minerwą stanowiła najpotężniejszą trójcę bogów rzymskich.

  

• Nr 79 – Posąg bogini Fortuny – rzymska kopia greckiego oryginału z IV w. p.n.e. Fortuna była boginią ludzkich losów, szczęścia, ale także nieszczęścia. Rokrocznie 12 października ku jej czci odbywały się uroczystości, które prowadził sam Pontifex Maximus wraz z westalkami.

  

• Nr 85 – Posąg Artemidy – to oczywiście znowu kopia oryginału greckiego wykonanego w roku 325 p.n.e. Artemida to grecka bogini łowów, choć często przypisuje się jej też opiekę nad rodzącymi kobietami. Jak pamiętamy to ona razem z bratem zabiła z łuku dzieci Niobe.

  

• Nr 106 – Nil – to olbrzymi posąg a właściwie grupa rzeźbiarska przedstawiająca boga rzeki Nil. Odnaleziony w 1513 r. na Polach Marsowych, w okolicy świątyni Serapisa i Izydy. Rzekę Nil personifikuje starzec leżący na boku, trzymający w lewej ręce róg obfitości wypełniony owocami, w prawej zaś kłosy zboża. Spoczywa oparty na Sfinksie otoczony szesnastoma puttami. To bardzo ciekawy symbol nawiązujący do poziomu wody jaki rzeka osiągała w porze powodziowej – 16 łokci. Jest bardzo prawdopodobne, że dzieło to powstało na podstawie innej hellenistycznej rzeźby Nilu z czarnego bazaltu.

  

• Nr 111 – Atena Giustiniani – rzeźba wykonana z marmuru z miasta Paros w Grecji. Oryginał wykonany był z brązu przez rzeźbiarza Cefisodoto. Tutaj widzimy rzymską kopię tegoż dzieła, prawdopodobnie z czasów cesarza Antonina Piusa. Odnaleziono ją na początku XVII w. w ruinach nimfeum w Ogrodzie Minerwy (znajdował się on koło bazyliki S. Maria sopra Minerva. W tym samym czasie Vincenzo Giustiniani zbudował swój pałac, w którym przechowywał bogatą kolekcję dzieł sztuki. Do kolekcji dołączyła Atena, stąd nazywamy ją dziś Ateną Giustiniani. Do Watykanu rzeźba trafiła w 1817 r. a do tej części muzeów w roku 1822.

  

• Nr 112 – Portret konsula Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa – człowiek ten był konsulem Rzymu w roku 32. Straszny degenerat. Krążyły o nim niestworzone historie. Podobno zabił swojego wyzwoleńca tylko dlatego, że ten nie był w stanie wypić tyle wina ile mu Gnejusz nakazał. W 28 r. ożenił się z Agrypiną Młodszą. Oskarżano go o cudzołóstwo a nawet kazirodztwo. W 37 r. Agrypina urodziła jego syna – Lucjusza Domicjusza Ahenobarba, później zwanego Neronem. Tak, patrzymy na portret ojca cesarza Nerona.

  

• Nr 120 – Lucjusz Werus jako atleta – współwładca Rzymu w latach 161 – 169, rządził miastem wraz z cesarzem Markiem Aureliuszem.

  

• Nr 123 – Doryforos – kopia dzieła Polikleta. Był to grecki artysta, który jako pierwszy wprowadził do sztuki zasadę proporcji ciała ludzkiego opartą na średnicy kciuka: średnica kciuka x 100 = wysokość ciała.

  

• Nr 126 – Posąg Domicjana – podobnie jak w przypadku posągu Augusta jest to statua loricata. Cesarz występuje odziany w loricę (pancerz), z kirysem i przerzuconym przez lewe przedramię fałdem płaszcza. Ciekawostką jest fakt, iż głowa nie należy do cesarza 😀 Twarz wykonano bowiem na wzór i podobieństwo Nerona.

  

 

 

Na tym kończy się ten krótki przegląd wybranych dzieł zgromadzonych w Museo Chiaramonti – Braccio Nuovo. Do usłyszenia podczas zwiedzania kolejnego z muzeów.

——————————-
Podoba Ci się Spacerownik po Rzymie? Postaw nam kawę, przy kawie teksty szybciej się piszą 😜

 

 

 

 

Bibliografia:

 

• Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003;
• Aleksander Krawczuk, Poczet Cesarzy Rzymskich, Warszawa 1986;
• Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia Greków i Rzymian, Poznań 1989;
• Antonio Giuliano, Arte greca: Dall’età classica all’età ellenistica, Milano 1987;
• Antonio Giuliano, Storia dell’arte greca, Roma 1998.